Í þessu handriti fjallar Sölvi um ferð sína um Skagafjörð sumarið 1847. Hann nefnir sérstaklega tvo menn sem hann segir vera bændur á Víðivöllum. Samkvæmt Íslendingabók var Jón Ólafsson (1820-1886)¬ bóndi þar um þetta leyti en Ingjaldur nokkur Þorsteinsson (1808-1867) var bóndi á nokkrum bæjum um ævina, t.d. á Ríp (1845) og Eyhildarholti (1850) í Rípursókn. Það er því nokkuð líklegt að Sölvi eigi við þann mann þó ekki virðist hann hafa búið á Víðivöllum. Sölvi sakar þessa menn um að stofna sér í lífshættu, því þeir vildu ekki lána honum hest til að ferja sig yfir Héraðsvötn. Vegna þess að hann hafði meðferðis mörg hundruð málverk og ritverk átti hann í erfiðleikum með að synda yfir Vötnin en það kveðst Sölvi alla jafna ekki vera í vandræðum með. Hann brá því á það ráð að vaða yfir og verja listaverk sín með því að halda þeim yfir höfði sér. Vötnin virðast hafa verið óvenju vatnsmikil og straumþung því Sölvi segir sig hafa verið hætt kominn og lá við fótbroti vegna grjóts sem áin bar með sér. Sölvi þakkar Guði fyrir að hafa komist lifandi yfir en vandar þeim bændum á Víðivöllum ekki kveðjurnar.
Á þessum síðum fjallar Sölvi um vist sína í Ærlækjarsel en þar var hann vistaður í tengslum við réttarhöldin árið 1854 sem enduðu með því að Sölvi var dæmdur til fangelsisvistar í Kaupmannahöfn.
"Góðurinn minn! Hlýddu því: Hafðu ekki hálf…? á neinu sem þú gjörir: ef það er rétt, gjörðu það með alúð, sé það rangt láttu það ógjört.“ Þannig hefst síðan með ávarpi beint að lesandanum og á eftir fylgir nánari umfjöllun um kosti hinnar réttu breytni sem þarna er boðuð. Þar kemur Guð almáttugur að sjálfsögðu við sögu og spekingurinn sjálfur.
Á þessari síðu er sams konar samræða og fyrr var fjallað um í þessum flokki og umfjöllunarefnið það sama, þ.e. spurt er um mörk Sléttuhlíða og Höfðasóknar og um prestakall Fellssóknar en fleiri voru spurningarnar ekki að þessu sinni.
Ýmsar tölulegar upplýsingar um náttúrufyrirbæri á Íslandi. Eins og t.d. lengd vatnsfalla og hitastig þeirra og hitastig Geysis og ýmsar aðrar upplýsingar um hverinn. Einnig er gerð grein fyrir hæstu fjöllum og legu landsins á jarðarkringlunni, stærð þess og helstu eyjar.
Í formála segir Sölvi þetta eiga að vera landafræði eða sveitalýsing. Hann útskýrir líka formið sem er samræða að hætti frumspekingana. Sölvi útskýrir að spurningarnar verði bornar upp af „Ainu“ og „Bjeinu“ en þeim er svarað af „cinu“ og „Djeinu“ en sérstaklega er tekið fram að sami maðurinn, þ.e. spekingurinn sjálfur standi á bakvið allar þessar persónur.
Á þessum síðum boðar Sölvi lífspeki sína á almennum nótum, líkt og ráðleggingar til lesenda. Hann ávarpar lesandann ítrekað og jafnvel virðist sem hann sé að ávarpa einhvern ákveðinn mann en á bakhlið síðu fjögur ávarpar hann fimmtán ára efnilegan drykkjuhrút.
Titilinn vísar til rúmmálseiningar sem notuð er í Jónsbók og texti Sölva og útreikningar miða að því að komast að hvert inntak einingarinnar var nákvæmlega. Hann rekur ýmsar heimildir og gerir grein fyrir ýmsum mælieiningum fornum og beitir flóknum óskiljanlegum reiknikúnstum til að komast að hinu sanna. Seinni síðurnar varpa síðan einhverju ljósu á hvers vegna hann er að velta þessu fyrir sér en þar eru fjandmenn hans Schulesen og Jakob nefndir til sögunnar en þeir vita víst ekki hvað mælieiningin stendur fyrir. Hvernig þetta tengist deilum hans við þessa menn er hins vegar óljóst.
Hér er á ferðinni eitt forvitnilegasta handritið í þessu safni sem þarfnast nánari skoðunar. En þetta er handrit að bók Sölva um kristilega siðfræði. Í umfjöllun sinni vitnar Sölvi til Biblíunnar jafnt sem til ýmissa heimspekinga. Hegel, Fichte og Kant nefnir hann alla til sögunar . En Sölvi telur siðfræði kristinna mótmælenda skera sig nokkuð frá öðrum trúahreyfingum þar sem hún er ekki eins bundin af kenningum ritningarinnar Bókin skiptist upp í nokkra hluta. Sá fyrsti heitir Hugmynd siðfræðinnar. Síðan kemur: Annar partur: Hið góða, sem kærleikans lögmál, eða hið algjöra siðferðislega fyrirmynd. Því næst kemur kafli sem er merktur með þessum hætti: III: Hin siðferðislega fulkomnun mannsins: 59.grein: Sálarinnar velferð og dyggð. Það er nokkuð ósamræmi því þar næst kemur: Þriðji partur: Hið góða sem siðferðislegt ríki. Að lokum kemur kafli sem ekki er númeraður en ber heitið: Líf safnaðarins. Samtals 5 hlutar en álitamáli getur talist hvort bókin skiptist í fimm hluta eða hvort þeir séu þrír og hinir tveir einhvers konar millifyrirsagnir. Ljóst er að handritið er nokkuð yfirgripsmikið og að sama skapi heilsteypt en þetta virðist vera hreinskrift því á öðrum stað má sjá hluta þess sem er ekki fullgerður. Kaflar handritsins skiptast í mismunandi greinar sem eru tölusettar upp í 85 auk viðbóta við nokkrar greinar. Ekkert virðsit vanta í handritið þó mögulega aftan við það en ekkert sérstakt niðurlag fylgir því virðist vera. Því ætti að vera hægt að fá góða mynd af umfjöllunarefni þess og einkar áhugavert að kanna það frekar, t.d. hvort það eigi sér einhverja hliðstæðu sem Sölvi gæti hafa stuðst við eða hvort um sé að ræða sjálfstæðar ályktanir Sölva um trú og siðfræði sem hann dregur af bæði ritningunni og hugmyndum heimspekinga.
Greinilega hluti af bók spekingsins um siðfræði. Á þessari síðu er 2.grein en þar fer mest fyrir staðhæfingum höfundsins að verkið sé hans en ekki Jakobs Péturssonar á Breiðumýri sem Sölvi sakar um að hafa skrifað upp handritið og sagt það sína ritsmíð. Á síðunni segir að Jakob kalli sig Sigurgeir, mögulega höfundarnafn.
Á þesum síðum boðar Sölvi trú sína og fjallar um hvaða aðferðum er best að beita við trúariðkun. Hann varar sérstaklega við bókstafstrú en telur aðferðir heimspekinga gagnlega til þess að feta áfram veginn að sannleikanum og dyggðinni.
„Skrifreglur handa manni“ er titill skjalsins og þar eru ritaðar í sex liðum leiðbeiningar í skrift. Sölvi ávarpar einhvern í textanum og virðist vera að skrifa þessar reglur niður fyrir einhvern ónafngreindan sem bað hann um slíkar reglur. Á bakhlið arkarinnar er svo texti óskyldur skrifreglunum en þar fer kunnuglegur reiðilestur yfir illri meðferð á Sölva.
Hér virðist vera í heilu lagi smásaga af píslum Sölva sem þræll og sölumaður norðlenskra höfðingja. Hann fer um allt land eins og honum er skipað og selur gripi sem hann hefur smíðað, öllum hagnaðinum á hann síðan að skila af sér til höfðingjana en hann á að hlýða skipunum. En það er í mótsögn við eðli Sölva því hann er fyrir náð Guðs boðberi sannleikans og dyggðarinnar en ekki lyginnar og syndarinnar sem störf fyrir þessa höfðingja fela í sér og spurningin verður hvort Sölvi losni einhvern tímann undan þessum þrældómi og kvölum.
Það virðist vanta framan á þessa frásögn en hér er á ferðinni skáldskapur um ferðir djöfulsins um Ísland og hvernig hann leikur fylgismenn sína en það eru nafngreindir menn sem komu við sögu Sölva í veruleikanum. Þar á meðal eru: Björn Halldórsson í Laufási, Stefán Gunnlaugsson, Jónas Jóhannsson á Laxamýri og Schulesen sýslumaður. Frásögnin snýst um hvernig djöfullinn leikur þessa menn og eru lýsingarnar vægast sagt gróteskar. Hann slítur til að mynda undan þeim miskunarlaust og notar eistun í talnaband.
Þetta er ein af sögunum af skrattanum og fylgjendum hans. Í þetta skiptið er veisla í neðribyggðum þar sem skrattinn gengur í skrokk á fylgjendum sínum. Sagan er öll hin undarlegasta og ekki allaf auðvelt að átta sig á hvað er að gerast, auk þess skiptir sögumaður úr þriðju yfir í fyrstu persónu fleirtölu. Þar sem það vantar að minnsta kosti aftan á frásögnina getur verið að eitthvað samhengi fari þarna forgörðum.
Hér er saga eða ævintýri af systkinunum Júlíen og Fleurie. Þau eru af aðalsættum og búa við allsnægtir. Júlíen, ólíkt systir sinni, kemur illa fram við flækinga sem leita ásjár hjá fjölskyldunni. Þegar hann hefur í tvígang hafnað fólki sem þarf á hjálp að halda leggur maður í röðum mötli á hann álög sem setja hann í spor allslaus flækings. Hann er fluttur út í skóg ásamt systur sinni sem vildi af góðmennsku sinni fylgja honum. Þar eru þau skilin eftir og þurfa að bjarga sér sjálf og reiða sig á góðmennsku þeirra sem á vegi þeirra verða. Sagan gerist í Bordeaux í Frakklandi í kringum 1820 – 30 en óvist er um uppruna hennar. Enginn titill er á sögunni en Sölvi setur nafn sitt undir undir hana. Það gerir hann ekki við riddarasöguna af Flóres og Blankiflúr, hvort það bendi til þess að Sölvi hafi sjálfur samið söguna skal ósagt látið en líklegra er að um endursögn á einhverju ævintýri sé að ræða.
Hér er á ferðinni endursögn á þýddri riddarasögu samkvæmt minni segir í formála. Hafa skal í huga að sagan byrjar á bakhlið fyrstu síðu en á framhliðinni er texti sem greinilega er ótengdur sögunni. Þar eftir kemur sagan óslitin fram að 23 og síðasta kafla sögunnar en bláendinn vantar þar sem hann er á fyrstu síðu sögunnar um Júlíen og Fleurie. Endursögn Sölva er býsna nákvæm en þó ekki alveg orðrétt og óhætt að segja að minni Sölva sé með nokkrum ólíkindum ef hann skrifar þetta aðeins eftir minni. Auk þess er vert að veita því athygli að ýmis konar pappír og mismunandi blek virðist notað en þrátt fyrir það er samfella í sögunni, ekkert virðist vanta inn í handritið. Endirinn er ekki hér en hann ér á fyrstu síðu sögunnar um Júlíen og Fleurie. Sagan fjallar um ástir þeirra Flóres og Bankiflúr en þau alast upp saman undir handarjaðri móður Blankiflúr sem er kristin. Þegar faðir Flóres sem er heiðinn konungur uppgötvar ástir þeirra skilur hann þau hvort frá öðru. Flóres sendir hann úr landi áður en hann selur Blankiflúr í kvennabúr konungs í fjarlægu landi. Þegar Flóres kemur heim er honum fyrst tjáð að Blankiflúr sé dáin en fær að vita hið sanna áður en hann tekur eigið líf. Við svo búið heldur hann af stað til að finna Blankiflúr. Hann finnur hana og tekst að frelsa og þau lifa hamingjusöm það sem eftir er, í kristni að sjálfsögðu.
Ljóð sem virðist vera ein samhangandi frásögn á bæði framhlið og bakhlið. Erfitt að greina einhver skil á milli erinda og formið virðist ekki vera mjög fast í reipunum en ljóðlínurnar eru mislangar. Fyrst eru óvildarmenn á Sölva í Ærlækjarseli tilgreindir en síðan beinist athyglin að píslum Sölva og sambandi hans við Guð.
„Draumur eins manns sem svaf altént með lokuð augun opin og gerði þannig alla drauma sína að sannindum, fullvissu og trú.“ Umfjöllun um speking vísindana sem fær vitranir sínar af alföðurnum.
Fyrri hlið síðunnar er reiðilestur yfir einhverjum ónafngreindum þó kemur nafnið kristján við sögu í lokin. Bakhliðin virðist vera óskyld framhliðinni en þar er Sölvi ávarpaður og honum lagðar lífsreglurnar. Hvernig hann ætti helst að haga sínu lífi.
Hluti af umfjöllun um Norðra sem sögumaður virðist bendla höfðingjana við. Annars er fjallað almennt fjallað um villu Íslendinga á vegum syndarinnar og fjallað um dýr drottins.
Hér fer frásögn Sölva af slagsmálum við þrjá menn. Þorbergur Eiríksson (1831-1896 bóndi í Syðri-Tungu, Tjörneshreppi í S.-Þingeyjarsýslu) réðst á Sölva upp úr þurru. Slær hann svo þungu höggi að hann er næstum rotaður. Því næst ræðst hann á hann ásamt tveimur mönnum öðrum og Sölvi segir þá ætlar að drepa sig. Sölvi var ekki í vandræðum með þessa menn og dróg þá fyrir sýslumanninn Sigfús Skúlason sem gerði mönnum þessum enga refsingu, en sigaði þeim á Sölva, gaf þeim leyfi til að gera hvað sem þeir vildu við hann.
Á þessum síðum má finna alls fjögur sendibréf sem eru stíluð á þá Bjarna Sveinsson (1813-1889) prest í Múla í Skriðdal (prestur þar 1851-1862) og Björn Þorvaldsson í Lóni (mögulega Björn sá er fæddur er 1805 og dó 1874 en hann var prestur 1837-1862 á Stafafelli í Lóni). Í bréfunum er þeim sagt til syndana ásamt Páli á Stafafelli í Lóni.
Upphafslína: „Sölvi minn! – nú ertu í miklum hörmum – veslings maðurinn! Þessi texti virðist staðfesta handtöku hans þann 30 september 1853 á Hóli á Langanesi en þar var Halldór Björnsson prestur að sögn Sölva. Aðrir sem við sögu koma eru: Eiríkur Eiríksson hreppstjóri Eldjárnsstöðum, Zóphonías Benjamínsson , Jónas, Jón Þorsteinsson á Eldjárnsstöðum, Bóndinn á Grund, Pétur Einarsson Hvannakoti
Sölvi virðist vera tekinn fastur af þessum mönnum og þeir ætlar að flytja hann vestur eftir. Sölvi fer nokkrum orðum um atburðinn en á eftir fylgir ljóð um þennan atburð.
Hér lýsir Sölvi vistinni hjá Jóhanni Pálssyni (1821-1862) og Margréti konu hans í Keldunesi. Honum líkar vistinn greinilega ekki vel og þykir nóg um róginn, lygina og fyrirlytninguna. Hann líkir frúnni m.a. við Gróu á Leiti.
Þessi texti fjallar um bón Jóns Bergþórssonar en hann vildi fá upphafsstafi sína skrautritaða. Nokkuð sem Sölvi gerði stundum fyrir samferðamenn sína og velgjörðarmenn. Líklega var Jón þessi fæddur 1797 og dó 1877.
„Segir þannig frá: að þá kom hann í Fnjóskadal,“ Hallgrímur Bjarnason og Hallgrímur Gíslason eru nefndir í þessum texta sem er einn samfeldur reiðilestur sem virðist beint að þeim tveimur.
„Þó verst við höfund þessarar bókar …“ þessi tilvitnun gefur til kynna að um sé að ræða brot úr einhverri bók eftir Sölva. Mögulega þeirri sem svo oft er nefnd sjö miljóna arka bókin. „Það er þó merkilegt, það þori að skamma Sölva ... fyrst það heldur að hann sé sjálfur djöfullinn.“ Hann talar almennt um stöðu sína gagnvart höfðingjunum og víkur að vist sinni á Breiðamýri. Fer með kunnulega rullu um yfirnáttúruleg afköst sem eru af almenningi eignuð djöflinum sjálfum.
1 hljóðsnælda með viðtölum. Hlið II viðtal við Moniku Merkigili 0-53, Magnús Vöglum 56-164, Hlið II Stefán á Brúnastöðum 0-163, Jón brúarvörður Völlum 163-251, Haraldur 263-358, Hjörtur Benediktsson 366.
